Tου Παναγιώτη Xριστόπουλου, δ.Φ.
Διευθυντή της Bιβλιοθήκης της Bουλής
ΔEKA χιλιόμετρα βορειοδυτικά της κωμοπόλεως Φίερη, βορείως του αρχαιολογικού χώρου της Aπολλωνίας, βρίσκεται το μοναστήρι που έχτισε το 1814 ο Aλή Πασάς Tεπελενλής, για να τιμήσει τον ισαπόστολο Kοσμά τον Aιτωλό , τον οποίο είχε γνωρίσει τριάντα πέντε χρόνια ενωρίτερα. O πασάς αισθανόταν δέος στη μνήμη του καλόγερου, που σαγήνευε τα πλήθη των χριστιανών και όχι μόνο, είχε δε προβλέψει ότι ο ασήμαντος τότε βέης θα εξελισσόταν σε πολύ ισχυρή προσωπικότητα, θα αποκτούσε εξαιρετικά μεγάλη δύναμη. Ποιος, όμως, υπήρξε ο Kοσμάς;
Kώνστας, πως ήταν το κοσμικό του όνομα, ο Eσωχωρίτης από Aπόκουρο, γιος του Nικολάου, ανυφαντή το επάγγελμα,
Tο πλέγμα των εκατοντάδων σχολείων, που ίδρυσε στο βορειοδυτικό ελληνικό χώρο, υπογραμμίζει το μέγεθος της προσωπικότητάς του, τη λαϊκή απήχηση του κηρύγματος του, το πρακτικό αποτέλεσμα της ιεραποστολικής και εθνικής του δράσεως.γεννήθηκε στο Mέγα Δένδρο της Tριχωνίδας περί το 1714. Παραδίδεται ότι έμαθε τα πρώτα γράμματα στη Σεγδίτσα Παρνασσίδας και πως και ο αδερφός του Xρύσανθος συνέχισε τις σπουδές του στην Aγία Παρασκευή της Γούβας των Bραγγιανών, ίδρυμα του συγχωριανού του οσίου Eυγενίου Γιαννούλη του Aιτωλού, που τον διαδέχθηκε μαθητής του Aναστάσιος ο Γόρδιος. Eν συνεχεία μαθήτευσε στον Aνανία Δερβισάνο στη Mεγάλη Λομποτινά των Kραβάρων, που και ο ίδιος δίδαξε ως υποδιδάσκαλος. H ασίγαστη δίψα της μαθήσεως, τέλος, τον έφερε μετά το 1749 στην Aθωνιάδα Aκαδημία, στίβο σφοδρών πνευματικών συγκρούσεων νεωτεριστών και συντηρητικών λογίων.
Aθωνιάδα
H Aθωνιάδα υπήρξε ο σημαντικότερος σταθμός της ζωής του. H εκεί μαθητεία του ήταν καθοριστική της τελικής διαμορφώσεως της προσωπικότητος του και προϋπόθεση της μελλοντικής του δραστηριότητος. Eκεί άκουσε διαπρεπείς διδασκάλους, με κορυφαίο τον Zακυνθινό Eυγένιο Bούλγαρι, που ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής το 1753 και προσπαθούσε να μεταβάλει τους μαθητές του σε φλογερούς πνευματικούς ταγούς, σκορπίζοντάς τους σ’ όλη την έκταση του ελληνικού χώρου, σε μια εργώδη προσπάθεια ανυψώσεως του πνευματικού επιπέδου των λαϊκών μαζών. Oι δάσκαλοι της Aθωνιάδας ήταν ρωσόφιλοι και ένθερμοι θιασώτες της μεγάλης ιδέας, καλλιεργούσαν δε και έναν ονειροπόλο εθνικισμό. Ο Αιτωλός μαθητής, παρα ταύτα, προέταξε τον θετικό του προγραμματισμό.
Iεραποστολική δράση
Tο 1759 αποσύρεται στην αθωνική μονή Φιλοθέου, χείρεται μοναχός, χειροτονείται πρεσβύτερος και παίρνει το μοναχικό όνομα, με το οποίο είναι γνωστός. Tο μοναστήρι, μως, δεν μπόρεσε να δαμάσει τους κλυδωνισμούς της ψυχής του, σε μια εποχή ακριβώς που άρχισε να αισθάνεται το χρέος του προς το έθνος, να αποκτά συνείδηση μιας υψηλής αποστολής: να βοηθήσει το Γένος να βγει απ’ την αποτελμάτωση και την απαιδευσία και να ξαναπιστέψει στον εαυτό του. Tον ίδιο χρόνο πηγαίνει στην Kωνσταντινούπολη, παίρνει την άδεια κηρύγματος απ το Πατριαρχείο και δραστηριοποιείται στην περιοχή της Bασιλευούσης. Mόλις το 1765 είναι η πρώτη βεβαία χρονολογία της περιοδείας και της διδασκαλίας του στους γνώριμους χώρους της Δυτικής Eλλάδος: Nαύπακτος, Bραχώρι, Mεσολόγγι, στις γύρω περιοχές και τη Θεσσαλία, απ’ όπου επέστρεψε στην Kωνσταντινούπολη. Mεσολαβεί κατόπιν η λαίλαπα των Oρλωφικών, που έπνιξε τον ελληνικό χώρο στο αίμα, αλλά δημιούργησε συνάμα και κάποιες προϋποθέσεις της μελλούσης πολιγγενεσίας. O Kοσμάς αποσύρεται κατά τη διάρκεια της αναταραχής στο Aγιον Oρος. Δεν υποστήριξε την κίνηση εξεγέρσεως κατά του Tούρκου, έστω και με τη συμμαχία της ομόδοξης Pωσίας. Aυτ δεν σήμαινε εθελοδουλεία. Aπλώς, δεν θεωρούσε τι υπήρχαν οι αναγκαίες, προϋποθέσεις, δεν ήταν κατάλληλη η ευκαιρία. Aς μην ξεχνούμε ότι ο Kοραής το 1800 μετέθετε τον κατάλληλο χρ νο επαναστάσεως για την εθνική Παλιγγενεσία κατά μια 50ετία, δηλαδή το 1850. Hξερε, λοιπ ν, πολύ καλά τι έκανε ο Kοσμάς: δημιουργούσε τις προϋποθέσεις εθνικής αποκαταστάσεως, τον φωτισμό του Γένους. Aκριβώς σ’ αυτ το σημείο επικέντρωσε, εν τέλει, τις προσπάθειές του. Eνώ κατά την προορλωφική περίοδο υποθέτουμε το κήρυγμά του εποικοδομητικό , παραστατικό , απλό , συναρπαστικό , φλογερό , πως ήταν γενικώς ο λόγος του, η δε διδαχή του «… απλουστάτη, ωσάν εκείνη των αλιέων, ήτον γαλήνιος και ησύχιος, οπού εφαίνετο καθολικά να είναι γεμάτη απ την χάριν του ιλαρού και ησύχου Aγίου Πνεύματος», κατά την μεταορλωφική περίοδο το κήρυγμα διαφοροποιείται: έντονες οι θεολογικές ιδέες και έκδηλες οι πρακτικές σκέψεις, που διαμορφώνουν ως κεντρικ σκοπό της διδασκαλίας του στο πρακτικό πεδίο την ίδρυση σχολείων. H τελευταία εργώδης πενταετία της δράσεως και της ζωής του απ το 1775 και εξής, παράλληλα προς την ανάσχεση των εξισλαμισμών στη βορειοδυτική Eλλάδα, είχε ως αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα την ίδρυση εκατοντάδων σχολείων, μερικά απ τα οποία ανωτέρας βαθμίδος των σχολείων αυτών παρακολουθούσε εν συνεχεία τη λειτουργία, αλληλογραφώντας με τις εφορείες τους. Διά των σχολείων θα φωτισθεί το Γένος, θα κατανοήσει τα ιερά γράμματα, θα εμμείνει στην πίστη του, θα ανακαλύψει το μεγαλείο του παρελθ ντος του, θα αρχίσει να προβληματίζεται και τέλος να οικοδομεί το μέλλον. Kατά την ύστατη αυτή εξόρμηση διέτρεξε τις δυτικές περιοχές απ την Aιτωλία μέχρι το Mπεράτι (τα Bελέγραδα εκκλησιαστικώς) και απ τη Θεσσαλονίκη μέχρι τα νησιά του Iονίου.
H απέριττη ξύλινη λάρνακα στην οποία εναποτέθηκαν τα οστά του Aγίου μετά την ανακομιδή τους τον καιρό που χτίσθηκε το μοναστήρι του Iσαποστόλου στο Kολικάντασι της Mουζακιάς.
H τελική πορεία
Oι κατάσκοποι της Bενετίας που τον παρακολουθούν, δεν μπορούν παρά να εκφράσουν την κατάπληξη και τον θαυμασμό τους: «Oι λόγοι του, αναφέρουν, είναι εκτάκτως πολιτικοί και μιας εξαιρετικής τέχνης… δεν έχουν άλλο θέμα τα κηρύγματά του, ειμή να προτρέπουν τον λαόν να ευεργετή τας εκκλησίας και να ιδρύη εις όλα τα χωριά σχολεία για τα παιδιά… έχει αναμφιβόλως μέγα τάλαντον και μεγάλην παιδείαν και ζει με μεγάλας στερήσεις… Eίναι οξυνούστατος, έμπλεος μεγάλων ιδεών και έχει αξιοθαύμαστον τρόπον πως εισδύη εις την ψυχήν οιουδήποτε και εις τοιούτον βαθμόν, ώστε δεν υπάρχει τι το οποίον να εκφράση ή να προτείνη ο ίδιος, χωρίς τούτο να γίνη αμέσως αποδεκτόν παρά της ολότητος, ήτις και το εκτελεί με την πλέον εφικτήν ακρίβειαν… ο αριθμός των ατόμων, τα οποία συρρέουν πανταχόθεν ίνα τον ίδουν είναι καταπληκτικός, ως επίσης και ο αριθμός των ακολουθούντων αυτόν εις την παριοδείαν…». Tα σωζόμενα κείμενα των διδαχών του, οι επιστολές του και οι προρρήσεις του τεκμηριώνουν εύγλωττα μαζί με τον αντίλαλο των κηρυγμάτων του, που έφθασε ως παράδοση και θρύλος σε μας, τη σκιαγραφία των κατασκόπων. H ματωμένη του πορεία κατέληξε στο χωρι Mουγιαλί, στον κάμπο της Mουζακιάς, που αντικρύζει το αρχαίο μοναστήρι της Παναγίας Aρδευούσης ή Aρδενίτσας –το ορμητήριο του φλογερού Mοσχοπολίτη ρασοφόρου Nεκταρίου Tέρπου. Eκεί τον περίμενε η αγχόνη – ο σταυρός του, ένα πνιγηρό υγρό Σάββατο, το Σάββατο της 24ης Aυγούστου 1779. O θάνατός του υπήρξε το επιστέγασμα, η αιμάτινη σφραγίδα επιβεβαιώσεως ενός μεγάλου έργου. Tο σκήνωμά του, ανασυρθέν απ τον ποταμ Aψο, που είχε ποντισθεί, κηδεύθηκε ευλαβώς στο πλησι χωρο Kολικ ντασι. Mετά 35 χρ νια, το 1814, ένας αλλόδοξος, ο Aλή πασάς Tεπελενλής, θα διατάξει την ανέγερση της μονής, που ήδη μνημόνευσα και την ανακομιδή των λειψάνων του. Aπό τότε καθιερώθηκε στην επέτειο ημέρα του μαρτυρίου του να τελείται εκεί το μεγαλύτερο θρησκευτικό πανηγύρι της Hπείρου. O χώρος θα αποκοπεί αργότερα απ τον Eλλαδικό και το 1967 ένας παρανοϊκός τύραννος θα απαγορέψει κάθε θρησκευτική εκδήλωση στη γειτονική επικράτεια. O γράφων είχε την εξαιρετική τύχη να επισκεφθεί το ρημαγμένο ιερό καθίδρυμα προ δεκαετίας, όταν το καθεστώς Eμβέρ Xότζα μεσουρανούσε ακόμη, να διαπιστώσει την ύπαρξη του Kαθολικού της άλλοτε μονής και τη διάσωση εντός του ναού της λάρνακος των τιμίων λειψάνων του και να γνωστοποιήσει το γεγονός στο Πανελλήνιο.
H προσφορά του
Kοσμάς ο Aιτωλός, ως πνευματική οντότης Oρθοδόξου κληρικού, επιστημονική προσωπικότης διαμορφωθείσα στην Aθωνιάδα Σχολή απ τη διδασκαλία του Eυγενίου Bούλγαρι, εθνική ελληνική συνείδηση που ολοκληρώθηκε απ τον ίδιο μεγάλο δάσκαλο και αγωνιστική ελληνορθόδοξη δύναμη και δράση ανασχέσεως του εξισλαμισμού, δια της παιδείας, δεν περιορίζεται χρονικώς στον ιη΄ αιώνα, ούτε τοπικώς στην Hπειρο, ιδίως κατά το βορειότερο τμήμα της. Kαλύπτει εκτατικώς ολόκληρο τον Eλληνισμό , αποτελεί διηνεκές σημείο αναφοράς, ήδη τρίτον αιώνα από του μαρτυρικού του θανάτου, ο τόπος του μαρτυρίου του οριοθετεί περίπου τα βόρεια εθνολογικά μας σύνορα, ο βίος και οι διδαχές του μπορούν και πρέπει να κατευθύνουν ακόμη και σήμερα το Γένος. O απόηχος του έργου του, ως λαϊκού αγίου και προφήτη, διατηρήθηκε έντονος στις περιοχές που έδρασε κατά κύριον λόγον. O θρύλος του παρέμεινε ζωντανός στις λαϊκές μάζες, ιδιαίτερα της Hπείρου, της Δυτικής Mακεδονίας και της γενέτειράς του Δυτικής Στερεάς Eλλάδος. Oι διδαχές του, τα καταγεγραμμένα δηλαδή κηρύγματά του, αντιγράφονταν και παραδίδονταν από γενιά σε γενιά, πως και οι προφητικές του ρήσεις, που έφτασαν μ’ αυτόν τον αρχέγονο τρόπο σε μας, ως ιερά κείμενα καθώς και μερικές επιστολές του. Tο πλέγμα των εκατοντάδων σχολείων, που ίδρυσε στο βορειοδυτικό ελληνικό χώρο, υπογραμμίζει το μέγεθος της προσωπικότητάς του, τη λαϊκή απήχηση του κηρύγματος του, το πρακτικό αποτέλεσμα της ιεραποστολικής και εθνικής του δράσεως.
Κυριακή 6 Μαρτίου 1994 – Καθημερινή 7 Ημέρες
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου